Επιδημιολογία των τραυματισμών στο ποδόσφαιρο

Ερώτηση: – Ποιος είναι ο στόχος της Αθλητιατρικής στο ποδόσφαιρο;  – Μήπως,… “να διατηρεί την υγεία των παικτών”;
ΟΧΙ, αυτός δεν είναι ο στόχος. Ο τελικός στόχος είναι η ΝΙΚΗ. Κάθε επαγγελματικό σωματείο έχει ως στόχο τη νίκη, γι’ αυτό οι γιατροί των ομάδων εργάζονται καθημερινά, ώστε να βοηθήσουν τον εργοδότη τους (την ομάδα) να νικήσει, μέσα στα ηθικά πλαίσια του επαγγέλματος τους φυσικά.
Ένας από τους τρόπους να φτάσουν σε αυτό τον στόχο είναι να μειωθούν οι τραυματισμοί, καθώς αυτοί επηρεάζουν το τελικά αποτέλεσμα.
Ο τρόπος να μειωθούν οι τραυματισμοί ονομάζεται “ΠΡΟΛΗΨΗ”. Διενεργώντας μία μελέτη παρακολούθησης τραυματισμών, είναι το πρώτο βασικό βήμα για την δημιουργία και εφαρμογή ενός επαρκούς προγράμματος πρόληψης.

Ποιοί είναι οι πιο συχνοί τραυματισμοί; Πότε συμβαίνουν; Ποιος είναι ο μηχανισμός τους ;

Αυτές είναι ερωτήσεις ζωτικής σημασίας όσον αφορά την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος, που στο ποδόσφαιρο είναι η νίκη.
Επιδημιολογικές μελέτες για τους τραυματισμούς στο ποδόσφαιρο έχουν πραγματοποιηθεί από το τέλος της δεκαετίας του 1970, κυρίως στη Βόρεια Ευρώπη. Εκείνη την περίοδο οι μελέτες ήταν επικεντρωμένες στο ερασιτεχνικό και ημιεπαγγελματικό ποδόσφαιρο και περιγράφουν κάποιους τυπικούς τραυματισμούς και την πιθανότητα περιορισμού τους. Τις τελευταίες δεκαετίες  ο επαγγελματισμός στο ποδόσφαιρο έχει αυξηθεί και οι  μελέτες των τραυματισμών έχουν επεκταθεί σε όλα τα επίπεδα του ποδοσφαίρου ( ερασιτεχνικό , ημιεπαγγελματικό , επαγγελματικό και κορυφαίο επίπεδο).  Επίσης οι έρευνες έχουν επεκταθεί και στο επίπεδο των  υποδομών αλλά και στο γυναικείο ποδόσφαιρο.
Η μεγαλύτερη διοργάνωση του ποδοσφαίρου σε επίπεδο συλλόγων, είναι το Champions League.
Από το 2001 η UEFA διενεργεί έρευνα για τους τραυματισμούς στις ομάδες που συμμετέχουν, με στόχο τη μείωση αυτών, διότι σε αυτό το επίπεδο  έχουν υψηλή οικονομική επίδραση,. Σε αυτή τη μελέτη συμμετέχουν 25 ομάδες από δέκα διαφορετικές χώρες, οι οποίες στέλνουν καθημερινά πληροφορίες για τον κάθε παίκτη. Συγκεντρωτικές πληροφορίες όσο αναφορά το είδος και τον αριθμό των τραυματισμών στέλνονται κατα περιόδους στις ομάδες, ώστε να εφαρμόζονται προγράμματα πρόληψης αυτών.

Το επαγγελματικό ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα με εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο τραυματισμού.Υπολογίζεται ότι ο κίνδυνος τραυματισμού είναι 1000 φορές μεγαλύτερος από αυτόν που συναντάμε στα βιομηχανικά επαγγέλματα, τα οποία θεωρούνται υψηλού κινδύνου. Τα τελευταία 30 χρόνια η προπόνηση και ο αριθμός των παιχνιδιών έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, αλλά δε συμβαίνει και το ίδιο με τα ποσοστά κινδύνου τραυματισμών. Αυτό πιθανόν οφείλεται στη βελτίωση της φροντίδας της υγείας του αθλητού και την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης.

Σύμφωνα με τη μελέτη της UEFA στο Champions League, μια ποδοσφαιρική ομάδα μπορεί να περιμένει πενήντα περίπου τραυματισμούς που έχουν ως αποτέλεσμα τη μη συμμετοχή ενός αθλητή σε κάποιο παιχνίδι, αριθμός που αναλογεί σε δύο τραυματισμούς κάθε παίκτη κατά τη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου. Το αποτέλεσμα αυτού του αριθμού των τραυματισμών στην καθημερινότητα της ομάδος μπορεί ποσοστιαία να περιγραφεί ως ότι το 12% της ομάδος είναι μη διαθέσιμο εξαιτίας ενός τραυματισμού σε κάθε χρονικό σημείο μέσα στην αγωνιστική περίοδο.

Στο σύγχρονο ποδόσφαιρο που επενδύεται τεράστιο ποσό χρημάτων, αυτό έχει σημαντική οικονομική επίδραση, με κάποιες ομάδες να υπολογίζουν τις απώλειές τους σε εκατομμύρια ευρώ. Αυτές οι πληροφορίες δείχνουν τη σημαντικότητα του ιατρικού επιτελείου , ο ρόλος του οποίου σε πολλές ομάδες και ομοσπονδίες είναι ακόμα υποτιμημένος.

Πότε προκύπτει τραυματισμός;

Οι πιο πολλοί τραυματισμοί εμφανίζονται κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού, στο οποίο ο κίνδυνος τραυματισμού είναι 5 φορές μεγαλύτερος από ότι στην  διάρκεια της προπόνησης.
Σύμφωνα με την UEFA, ο κίνδυνος τραυματισμού παραμένει σταθερός την τελευταία δεκαετία. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού , ο κίνδυνος τραυματισμού είναι μεγαλύτερος στο τέλος κάθε ημιχρόνου.
Επίσης τραυματισμοί από υπέρχρηση εμφανίζονται συχνότερα κατά την περίοδο της προετοιμασίας (των αθλητών).

Ο πιο συχνός τραυματισμός: Θλάση στο μηρό

Ο πιο συχνός τραυματισμός στο ποδόσφαιρο είναι η θλάση σε κάποια μυική ομάδα του μηρού, με τους ισχυομηριαίους ( hamstrings )  να τραυματίζονται συχνότερα. Οι θλάσεις στο μηρό αναλογούν στο 17% όλων των τραυματισμών. Σε μία ομάδα 25 ποδοσφαιριστών μπορούμε να περιμένουμε 10 μυικούς τραυματισμούς στην περιοχή του μηρού κάθε αγωνιστική περίοδο, από τις οποίες 7 στους ισχιοκνημιαίους    και 3 στον τετρακέφαλο. Γενικά οι μυικοί τραυματισμοί αντιπροσωπεύουν περίπου το 1/3 των τραυματισμών και το 92% αυτών αφορούν τις τέσσερις μεγάλες μυικές ομάδες των κάτω άκρων. Υπολογίζεται ότι σε κάθε αγωνιστική περίοδο μπορούμε να περιμένουμε 15 μυικούς τραυματισμούς.

Πρόσθιος  χιαστός σύνδεσμος :  Ο εφιάλτης του ποδοσφαιριστή;

Η άρθρωση του γόνατος είναι το δεύτερο σε συχνότητα σημείο του σώματος με τους περισσότερους τραυματισμούς στο ποδόσφαιρο. Παρά τη σπάνια εφάνισή της (< 1% στο σύνολο των τραυματισμών), η τραυματική ρήξη του πρόσθιου χιαστού συνδέμου είναι ο τραυματισμός με τον οποίο ασχολήθηκε περισσότερο η ιατρική γύρω από το ποδόσφαιρο. Ενώ πριν από μερικές δεκαετίες ήταν ένας τραυματισμός που οδηγούσε τους αθλητές σε πρόωρη διακοπή της καριέρας τους, η πρόοδος στην ιατρική και την αποκατάσταση οδήγησε τους αθλητές με τέτοιο τραυματισμό να επιστρέφουν στο ίδιο επίπεδο, με αυτό πριν του τραυματισμού τους, σε ποσοστό 90% Υπάρχει όμως αυξημένος κίνδυνος νέου τραυματισμού ιδιαιτέρως από υπέρχρηση ( π.χ. ρήξη μηνίσκου).

Στο ποδόσφαιρο αυτοί οι τραυματισμοί αντιμετωπίζονται χειρουργικά και το χρονικό διάστημα αποχής τους είναι 6 με 7 μήνες. Η επιστροφή ενός ποδοσφαιριστή μετά από χειρουργική αντιμετώπιση στο ίδιο επίπεδο δε σημαίνει απαραίτητα ότι είναι το ιδανικό από ιατρικής απόψεως, καθώς μπορεί να είναι σημαίνει  “κατάχρηση” του γόνατος.

Τραυματισμοί στο ισχίο και την βουβωνική χώρα

Το ισχίο και η βουβωνική χώρα είναι άλλη μία περιοχή του σώματος που εμφανίζονται συχνά τραυματισμοί. Το πραγματικό μέγεθος των τραυματισμών αυτής της περιοχής έχει υποτιμηθεί , λόγω της δυσκολίας στην διάγνωση και τον χαρακτηρισμό του τραυματισμού που δεν επιτρέπει ξεκάθαρη διάγνωση και σταδιοποίηση τέτοιων τραυματισμών. Περίπου 7 τραυματισμοί στη βουβωνική χώρα εμφανίζονται ανά έτος σε κάθε ομάδα , από τις οποίες περισσότερες από τους μισούς είναι σημαντικοί και οι αθλητές απουσιάζουν περισσότερες από τέσσερις εβδομάδες.

Ποδοκνημική του ποδοσφαιριστή:  Πρέπει να ανησυχούμε;

Η ποδοκνημική είναι το πιο συχνό σημείο τραυματισμού στο σύνολο των αθλημάτων. Στο ποδόσφαιρο το 90% των τραυματισμών της ποδοκνημικής είναι διάστρεμμα. Τη δεκαετία του ’80 σε μια μελέτη βρέθηκε ότι η ποδοκνημική είναι το πιο συχνό σημείο τραυματισμού με ποσοστό 30%. Το ποσοστό αυτό την τελευταία δεκαετία έχει μειωθεί κατά 50%, το οποίο προφανώς είναι αποτέλεσμα των μεθόδων πρόληψης (βελτίωση νευρομυικής συναρμογής, επίδεση), αλλά και της αυστηροποίησης των ποινών σε επιίνδυνες προβολές από πίσω κατά την διάρκεια του παιχνιδιού (fair play).
Οι τραυματισμοί της ποδοκνημικής είναι πολύ σημαντικοί στο σύγχρονο ποδόσφαιρο όσον αφορά την επίπτωσή τους στην καριέρα του ποδοσφαιριστή, αλλά και όσον αφορά  το διάστημα αποχής του αθλητή και ακολουθεί σε συχνότητα μετά το μηρό και τη βουβωνική χώρα.

Γυναικείο ποδόσφαιρο

Τα τελευταία χρόνια το γυναικείο ποδόσφαιρο έχει ανέβει στη συνείδηση του κόσμου. Ο αριθμός των συμμετεχουσόντων έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Οι μηχανισμοί τραυματισμού είναι σε γενικές γραμμές ίδιοι με αυτούς που υπάρχουν στο ανδρικό ποδόσφαιρο, με τις γυναίκες να εμφανίζουν περισσότερους τραυματισμούς στα γόνατα , ενώ οι άνδρες στη βουβωνική χώρα. Οι γυναίκες εμφανίζουν δύο – τρείς φορές μεγαλύτερο κύνδυνο από τους άνδρες, να υποστούν ρήξη πρόσθιου χιαστού. Επίσης εμφανίζουν τη ρήξη σε νεότερη ηλικία.

Το ποσοστό των υποτροπών θεωρείται μερικές φορές ένα μέσο αξιολόγησης των δεξιοτήτων του ιατρικού προσωπικού. Στην πραγματικότητα, εάν τα περιστατικά τραυματισμών των ποδοσφαιριστών επηρεάζονται κυρίως από την τεχνική τους και τις επιδόσεις τους, οι υποτροπές καθορίζονται κυρίως από την πρόωρη επιστροφή στο παιχνίδι και την ελλειπή αποκατάσταση, η οποία συχνά σχετίζεται με την απόδοση του ιατρικού προσωπικού.

Σε πιο πρόσφατες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί στο ποδόσφαιρο, έχει αναφερθεί ποσοστό υποτροπών 12 με 30%. Οι υποτροπές επίσης έχουν υψηλότερη βαρύτητα συγκριτικά με τον πρώτο τραυματισμό . Αυτή η σχετικά υψηλή συχνότητα εμφάνισης και η σοβαρότητα των επιπτώσεων, υπογραμμίζει τη σημασία έτσι ώστε να ληφθούν οι σωστές κατευθυντήριες γραμμές για να παρθεί η απόφαση της επιστροφής του τραυματία στο παιχνίδι.  Τα αποτελέσματα αυτά υποδεικνύουν την ανάγκη για νέες ειδικές ιατρικές κ φυσικές δοκιμές στο ποδόσφαιρο με σκοπό την αξιολόγηση των αθλητών πριν την επιστροφή τους από τον τραυματισμό.

Τα αντικειμενικά δεδομένα μπορούν να βοηθήσουν τους γιατρούς ώστε να αποφύγουν μία πολύ επιθετική συμπεριφορά( η οποία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο υποτροπής) ή μία πολύ συντηρητική (η οποία θα μπορούσε να έχει αρνητικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια της απουσίας των αθλητών από το παιχνίδι). Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε ότι, ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας στην επιστροφή των αθλητών και τις υποτροπές, είναι η πίεση που ασκείται στο ιατρικό προσωπικό από τους προπονητές και την εκάστοτε διοίκηση.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

Ο κίνδυνος τραυματισμού στο ποδόσφαιρο φαίνεται να αυξάνεται καθώς αυξάνεται η ηλικία του αθλητή, η διάρκεια της καριέρας του, ενώ επηρεάζεται και από το ιστορικό προηγούμενων τραυματισμών. Η μηχανική αστάθεια των αστραγάλων ή των γονάτων, η χαλαρότητα των αρθρώσεων ή η λειτουργική τους αστάθεια, φαίνεται να προδιαθέτουν τους παίκτες σε τραυματισμό, ιδίως στους ισχιοκνημιαίους, στη βουβωνική χώρα και τα γόνατα.

Οι αθλητές  με ιστορικό τραυματισμού έχει αποδειχθεί ότι έχουν 2-3 φορές περισσότερες πιθανότητες να υποστούν ίδιο τραυματισμό την ίδια χρονική περίοδο. Η ανάλυση των ενδογενών (του αθλητή) παραγόντων κινδύνου μπορεί να επιτρέψει στους γιατρούς να προετοιμάσουν ατομικά προγράμματα πρόληψης στην διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου.

Χρειάζεται εξίσου να αναλυθεί η  επίδραση των εξωγενών παραγόντων κινδύνου.
Το σωματικό και ψυχοκινητικό άγχος φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο επερχόμενου τραυματισμού. Ωστόσο, ο ρόλος του ελέγχου του επιπέδου του άγχους των ποδοσφαιριστών εξακολουθεί γενικά να υποτιμάται.

Όσον αφορά τα πλαστικά δάπεδα τελευταίας γενιάς φαίνεται ότι δεν αυξάνουν τον  κίνδυνο τραυματισμού. Σε τέτοιου είδους επιφάνειες η συχνότητα διαστρέμματος του αστραγάλου  αυξάνεται, ενώ των μυών του τετρακεφάλου μειώνεται.

Οι καιρικές συνθήκες και οι συνθήκες του γηπέδου φαίνεται να επηρεάζουν τους τραυματισμούς, δημιουργώντας διαφορές στα είδη τραυματισμών κατά τη διάρκεια του αγώνα. Το ποσοστό κινδύνου τραυματισμού αλλάζει από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα, οι ομάδες της βόρειας Ευρώπης (π.χ. Αγγλία και Ολλανδία) διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο τραυματισμού από τις ομάδες της νότιας Ευρώπης (π.χ. Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία), πιθανών λόγω χειρότερων καιρικών συνθηκών , οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά την επιφάνεια του γηπέδου.

Αντίθετα στις μεσογειακές χώρες υπάρχει μία τάση για αυξημένο κίνδυνο τραυματισμού του πρόσθιου χιαστού ,για τον οποίο τα γήπεδα μπορεί να αποτελούν παράγοντα κινδύνου. Τα δεδομένα αυτά τονίζουν τη σημασία ανάπτυξης των επιδημιολογικών μελετών προκειμένου να καθοριστούν και να χαρακτηριστούν πιο συγκεκριμένα οι τραυματισμοί για κάθε χώρα.

Δυσκολίες και περιορισμοί

Κατά καιρούς έχουν υπάρξει πολυάριθμες ιατρικές μελέτες οι οποίες σχετίζονται με το ποδόσφαιρο και πραγματοποιήθηκαν σε πολλές χώρες , χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους συλλογής δεδομένων.

Οι διαφορές στον ορισμό ενός τραυματισμού καθιστούν δύσκολη την ερμηνεία των ευρημάτων και τη σύγκριση μεταξύ τους. Κατά τα τελευταία χρόνια οι μελετητές έχουν δώσει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τους ορισμούς των τραυματισμών και τις διαδικασίες συλλογής δεδομένων. Το γεγονός αυτό επέτρεψε τις συγκρίσεις των αποτελεσμάτων τα οποία πάρθηκαν από τις πιο πρόσφατες έρευνες, επιτρέποντας έτσι έναν καλύτερο ορισμό των τυπικών προτύπων και των διαφόρων ρυθμίσεων.

Κλείνοντας θα πρέπει να τονίσουμε ότι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας για κάθε επιδημιολογική έρευνα  είναι η αξιοπιστία των δεδομένων. Η συμμετοχή διαφόρων (ειδικοτήτων) ιατρών στη συλλογή δεδομένων μπορεί να είναι μια πηγή μεροληψίας. Συνεχής επίβλεψη των υπευθύνων της συλλογής δεδομένων έχει θεμελιώδη σημασία προκειμένου να διασφαλιστεί μία πλήρη και αξιόπιστη συλλογή δεδομένων.

Νέα τεχνολογικά επιτεύγματα, όπως για παράδειγμα τα κινητά τηλέφωνα, τα tablet και η ανάπτυξη ειδικού λογισμικού, βοηθούν σημαντικά για το σκοπό αυτό.